Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasına ait olan Rosmarinus officinalis L, halk arasında biberiye olarak bilinmektedir. Lamiaceae familyasının, dünya çapında yaklaşık olarak 236 cins ve 7.000’den fazla türü bulunmaktadır. Rosmarinus officinalis L Akdeniz bölgesine özgü ve dünya çapında kültürü yapılan bir bitkidir. Terapötik (tedavi edici) etkisinin yanı sıra genellikle çeşni ve gıda korucu olarak kullanılmaktadır. Biberiyenin aynı zamanda antienflamatuar, antioksidan, antimikrobiyal, antiproliferatif, antitümör gibi birçok etkisi bulunmaktadır. 

Biberiye Nedir?

Latince ismi Rosmarinus officinalis L olan biberiye Laminacae familyasına ait olan önemli bir tıbbi ve aromatik bitki türüdür. Lamiaceae familyasının, dünya çapında yaklaşık olarak 236 cins ve 7.000’den fazla türü bulunmaktadır. Lamiaceae familyasına ait türlerden %80’i tıbbi amaçlar için kullanılmaktadır. 

Biberiye ülkemizde kuşdili, hasalbal ve akpüren gibi farklı isimlerde anılmaktadır. 50-100 cm yükseklikte, çalı görünüşte, kışın yaprağını dökmeyen, dalları bol yapraklı, çiçekleri soluk mavi renkte olan çok yıllık bir bitkidir. Türkiye’nin batı ve güney kıyılarında doğal olarak yetişmekle birlikte yaygın olarak Çanakkale, Mersin, Adana, Tarsus, Hatay illerinde özellikle Mersin ve Adana yöresinde maki florası içerisinde, orman içi boşluklarda, tarla ve üzüm bağları kenarlarında, koruma altındaki ağaçlandırma sahaları içerisinde geniş yayılım göstermektedir. Türkiye’de biberiyenin kültürü yapılmamasına rağmen Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Yunanistan gibi ülkelerde ekimi ve kültürü yapılmaktadır. 

Eski Yunan ve Romalılarda gıdaları lezzetlendirmek ve tıbbi tedavi amacıyla biberiye kullanılmıştır. Günümüzde kozmetik, parfümeri, aromaterapi, eczacılık ve gıda gibi birçok alanda kullanılmaktadır.

Biberiye Faydaları Nelerdir?

Biberiye bitkisi çeşitli farmakolojik etkileri desteklemektedir. Biberiyenin gösterdiği etkiler arasında; 

• Astım, ateroskleroz, katarakt, renal kolik, hepatotoksisite, peptik ülser, inflamatuar hastalıklar, iskemik kalp hastalığı üzerine olumlu etkileri,
• Rosmarinik asidin antioksidan ve antienflamatuar etkileri,
• Hiperkolesteroemi ve oksidatif stresin kontrolü ve fiziksel ve zihinsel yorgunluğun giderilmesi,
• Rosmarinik asit ile miyokardiyal kan basıncının düşürülmesi,
• Ülser önleyici etki, 
• Kalp ve beyinde lipid peroksidasyonu azalması üzerine olumlu etkileri, 
• Karnosik asit ve karnosolün antianjiyojenik ve nöroprotektif etkileri, 
• Ateroskleroz ile ilgili sorunların önlenmesi, 
• Antikanser ve antiproliferatif etkiler,
• Antiviral ve antimikrobiyal eylemler,
• Hepatoprotektif nefroprotektif, radyoprotektif ve antimutajenik kapasiteler, 
• Glisemi azaltıcı, 
• Deri alerjisi için kas gevşetici,
• Depresif giderici etkileri bulunmaktadır. 

 

Biberiye bitkisinin sekonder metabolitlerinin etkisi üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda biberiyenin;

• Antikanser
• Antimikrobiyal
• İnsektisit
• Antioksidan 

etkileri olduğu keşfedilmiştir. 

Biberiye özleri, hepatoprotektif potansiyeli, Alzheimer hastalığı için terapötik potansiyeli ve antianjiyojenik etkisi nedeniyle hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Aynı zamanda oksidasyonu ve mikrobiyal kontaminasyonu önlemek için gıdaları korumada da kullanılmaktadır.

Biberiye Nerede Kullanılır?

Biberiye bitkisi dahilen kabızlık, hazım sistemi uyarıcısı, safra artırıcı ve idrar söktürücü olarak, haricen ise iltihaplı yaraların tedavisinde, uçucu yağı ise romatizma, adale ve baş ağrılarını dindirici olarak kullanılmaktadır.

Biberiye Yağı Nedir? Biberiye Yağı Ne İşe Yarar?

Bitkilerle çalışma yapılabilmesi için onların ekstraktlarına ihtiyaç vardır. Birçok ekstrasyon yöntemi vardır. Yapılacak çalışmaya yönelik doğru ekstraksiyon yöntemini seçmek önemlidir.

Ekstraksiyon için bitkinin kökü, yaprağı, gövdesi, tohumu, çiçeği, meyvesi veya kabuğu kullanılabilir. Taze (yaş) ya da kurutulmuş olarak tercih edilebilir. 

Uçucu yağlar karakteristik bir kokuya sahiptir. Bu koku sayesinde kozmetik, aromatik, terapötik alanlarda kullanılır; alkol, eter, ester, doymuş-doymamış hidrokarbon, aldehit, keton, terpen, oksit fenol içerirler. 

Uçucu yağların elde edilmesinde en bilinen yöntemler; 

• Distilasyon  (su distilasyonu, buhar distilasyonu, vakum distilasyonu),
• Ekstraksiyon (çözücü ekstraksiyon, süperkritik sıvı ekstraksiyon, mikrodalga ile ekstraksiyon, sıkıştırılmış çözücü ekstraksiyon, katı-faz mikroekstraksiyon),
• Çok yönlü ekstraksiyon ve
• Mekanik/presleme yöntemidir.

Biberiye yağı; biberiyenin taze çiçekli dallarından su baharı distilasyonu yöntemi ile elde edilmektedir. Biberiye yağı aromaterapinin en önemli uçucu yağlarından birisidir. Uçucu yağının antibakteriyal, antiviral, aromatik, stimülan ve spazmolitik etkileri vardır. Biberiye uçucu yağı gıda sanayisinde antioksidan olarak, parfümeri ve kozmetik sanayisinde sabun, krem, saç tonikleri, şampuan ve deodorant olarak kullanılmaktadır. Biberiye uçucu yağı aynı zamanda romatizma, adale ve baş ağrılarını dindirmek amacıyla da kullanılır. 

Biberiye Çayı Nedir?

Biberiye çayı, biberiye bitkisinden hazırlanan, soğuk ya da sıcak olarak içilen takviye edici bir çaydır. Biberiye çayı, hoş kokusu ve aroması ile rahatlıkla içilen bir içecektir. Hazırlanışı kolay olan bu çay vücudun direncini artırmaktadır. Vitaminlerden, demir ve kalsiyumdan zengin bir bitkisel çaydır. 

Biberiye Çayı Nasıl Hazırlanır? Ne Zaman Tüketilir?

1 çay kaşığı taze veya kuru biberiye yaprağı 250-300 ml su ile 5-6 dakika demlenerek içilir, isteğe bağlı tatlandırmak için 1 çay kaşığı bal eklenebilir.

Biberiye çayı aç karna tüketildiğinde hazmı kolaylaştırıcı etkisi vardır ancak genellikle tok karna tüketilmesi tavsiye edilmektedir. Yatmadan 1-2 saat önce tüketildiğinde uyku sorununa iyi gelmektedir. Metabolizmayı hızlandırıcı bir etkisi vardır. Günde 2 fincan kadar tüketilebilir. 

Biberiye Çayı Faydaları Nedir?

Biberiye içerisinde A, C, B1, B6 ve B9 vitaminleri, kalsiyum, magnezyum, manganez ve demir bulunmaktadır. Biberiye çayının faydaları;

• Antioksidandır.
• Sindirimi kolaylaştırır: Gaz, şişkinlik azaltıcı bir etkisi vardır. Yağlı besinlerin daha kolay sindirilmesine yardımcı olur.
• Mide rahatsızlıklarına iyi gelir: Sindirim sistemine yararlıdır.
• Antiseptik (yara öldürücü): Ağız ya da boğazda oluşabilecek tahriş ya da yaraların iyileşmesine yardımcıdır. 
• Adet söktürücü: Kadınlardaki hormon dengesini düzenler. Karın bölgesinde oluşan şişlik, ağrı, sancı ve krampların azalmasına yardımcıdır.
• Saçların uzamasına yardımcıdır:  Biberiye alopesi (saçkıran) gibi erken saç dökülmesi durumuna yardımcıdır. Aynı şekilde biberiye çayı da saç köklerini uyaran ve saç büyümesini sağlayarak kan dolaşımını artırmaya yardımcıdır.
• Migren ağrısını azaltır
• Unutkanlığı azaltır
• Ruh halini iyileştirir: Sinir stres gibi durumları azaltıcı etkisi vardır. 

Biberiye Geleneksel Kullanımı

Biberiye ‘denizin çiyi’ olarak da bilinmektedir. Biberiyenin eski çağlarda belleği güçlendirdiğine inanılır, hafif uyarıcı özelliği nedeniyle halk ilaçlarının, özellikle toniklerin bileşimine katılırdı. Eski Yunanlılar hafızayı güçlendirmek ve konsantrasyonu artırmak amacıyla bilginlerin ve sınava giren öğrencilerin başlarına biberiye çelenkleri takar ve daha sonra unutulmayacak olmanın simgesi olarak cenaze ile birlikte mezarlara koydukları bilinirdi. Avrupa’da bir inanışa göre yastık altına biberiye koymak kabuslardan korunacağı anlamına geliyordu. 15. Yüzyılda vebadan korunmak için evlerde kullanılmıştı. 2. Dünya savaşında bulaşıcı hastalardan korunmak amacıyla biberiye dalları yakılmıştı. Akdeniz bölgesinde halk yıkanmış örtülerini kurutmak amacıyla üzerine biberiye dalları koymuştur. Yemeklere tat, koku ve baharat vermesi amacıyla yüzyıllardır kullanılmaktadır. Kozmetik ürünlerinde de biberiye esansı kullanılmıştır. 

Biberiye; sindirim sistemi hastalıkları, baş ağrısı, migren, adet düzensizliği, adet görememe durumu, aşırı yorgunluk ve bitkinlik hali, hafıza kayıpları ve baş dönmesi gibi şikâyetlerde halk hekimleri tarafından kullanılmıştır. 

Biberiyenin Aromaterapötik Etkisi

Biberiye bitkisinde fenkon uçucu bileşen yağı bulunmaktadır. Bu uçucu yağı mukozaların hücre yenilenmesine ve mukus sıvılaşmasına yardımcı olmaktadır. Fenkonlar keton yapılı bileşiklerdir. Keton yapılı bileşikler;

• Antibakteriyel,
• Sedatif (yatıştırıcı),
• Mukolitik(mukusu eriten),
• Sikatrizan( yara izi giderici) özellikleri vardır.

Aromaterapide biberiyenin uçucu yağı sıklıkla kullanılmaktadır. En bilinen terapötik etkiler; grip ve soğuk algınlığı belirtilerini giderme, bronşitte nefes açma, ekspektoran (balgam sökücü), dolaşım düzenleyici, odaklanmayı artırıp zihni canlandırarak enerji vermektir. 

Biberiye halk hekimliğinde dismenore (adet sancısı), epilepsi, sinirsel ajitasyon, depresyon, baş ağrısı, spazm, hafızayı iyileştirme, mide ağrısı, histeri, romatizmal ağrı, fiziksel ve zihinsel yorgunluk için kullanılmıştır.

Biberiye Yan Etkileri Nelerdir?

Biberiyenin toksik etkisi bulunmamaktadır. Önerilen dozlarda alındığı zaman herhangi bir yan etkisi yoktur. Günlük kullanım dozlar;

• Drog için:  4-6 g/gün 
• Tentür (1:5) – %70 etanol (V/V) için: 3×5 damla/gün
• Uçucu yağı için: 10-20 damla/gün
• Sıvı ekstraktları (1:1) %45 etanol (V/V): tek doz 2-4 ml 
• Çay olarak: 1 tatlı kaşığı 1.5-2 gram parçalanmış drog üzerine bir çay fincanı kaynatılmış su dökülür.15 dakika bekletilir ve süzülür. Günde 2 ya da 3 defa bir çay fincanı yemek aralarında alınır. 

Tek başına yüksek dozda alınmamalıdır. 

Yeterli veri mevcut olmadığı için, hamile ve emziren kadınların kullanması önerilmemektedir.

Hazırlayan: Uzm. Diyetisyen Elif Baysal

Kaynakça

• Malayoğlu H. Biberiyenin (Rosmarinus officinalis L.) Antioksidan Etkisi. Hayvansal Üretim 51(2): 59-67, 2010
• Başkaya Ş., Ayanoğlu F., Bahadırlı N. Biberiye (Rosmarinus officinalis L.) Bitkisinin Uçucu Yağ Oranı, Uçucu Yağ Bileşenleri ve Antioksidan İçeriğinde Morfogenetik ve Ontogenetik Varyabilite. Journal of Agricultural Faculty of Mustafa Kemal University. 21(1):12-20 (2016)
• Nieto G., Ros G., Castillo J. Antioxidant and Antimicrobial Properties of Rosemary (Rosmarinus officinalis, L.): A Review. Medicines. 2018, 5, 98;
• Altınöz E. Biberiye Bitkisinin (Rosmarınus Offıcınalıs L.) Aromaterapötik Ve Terapötik Etkileri. Kastamonu University. 2019
• Ahmed Alrasheed, A., Ahmed Alrasheid, A., Mohamed Abdalla, W., Mohammed Saeed, S., & Haidar Ahmed, H. Antimicrobial and Antioxidant Activities and Phytochemical Analysis of Rosmarinus officinalis L. Pod and Thymus vulgaris L. Leaf Ethanolic Extracts on Escherichia coli Urinary Isolates. International Journal of Microbiology, 2023, 1–7
• Oliveira J., Camargo S., Oliveira L. Rosmarinus officinalis L. (Rosemary) As Therapeutic And Prophylactic Agent. J Biomed Sci. 2019; 26: 5.