Isırgan otu Urtica dioica L., Urticaceae (nettle) ailesine mensup uzun ömürlü bir ottur. Yaprakları ve gövdesi yakıcı tüylerle kaplanmış, tohumlu, ılıman bölgelerde yetişen yabani bir bitkidir. Kök ve tohumdan çoğalır, yavaş yayılır ve yıl boyunca sürekli olarak yetişir. Isırgan otu her iki yarım kürenin tropik ve subtropik bölgelerinde yetişmektedir. Urtica, yakmak anlamına gelen Latince urere kelimesinden gelmektedir. Dioica kelimesi iki evli demektir. Isırgan otunun yakıcı tüylerine dokunulduğunda asetilkolin, histamin ve 5-hidroksitriptamin (serotonin) salmasından dolayı yakıcı etki gösterir ve adı da buradan gelmektedir.

Isırgan Otunun Geleneksel Kullanımı 

Isırgan otu ülkemizde geniş yayılım gösterir. Halk ısırgan otu yemeğini, ısırgan otu çorbasını ve ısırgan otu çayını beslenme amaçlı ve sağlığın iyileştirilmesi için tüketildiği bilinmektedir.

Anadolu Tıbbı’nda ısırgan otunun yaprak ve kökleri dâhilen kan temizleyici, idrar arttırıcı ve iştah açıcı olarak kullanılır. Taze bitki, romatizma ağrılarını gidermek için ağrıyan yerlere sürülerek deri tahriş edilir ve kan toplanması sağlanır. Yapraklardan demlenen çay veya kökleri kaynatılarak elde edilen çay öğün aralarında günde 2 – 3 bardak içilir.

 Isırgan otu tohumu ise Dioscorides döneminden beri tedavide kullanılan bir drogdur. Romatizma ağrılarını dindirici, idrar arttırıcı, ishal edici, adet söktürücü, kurt ve ateş düşürücü etkileri bulunmaktadır. Eski yazarlar cinsel gücü artırıcı bir özelliğinin bulunduğunu da belirtmektedirler. Isırgan tohumu havanda dövülür, bal ile karıştırılarak macun yapılır ve günde 2 – 3 çay kaşığı alınır. Bir günde alınan ısırgan tohumu miktarı 8 – 10 gramı geçmemelidir.

Nepal’de ısırgan otunun kökleri idrar söktürücü, büzücü, emmenagog (pelvik bölgede ve uterusta kan akışını uyaran) ve anthelmintik (solucan düşürücü olarak) ajan olarak kullanılır. Kökler ayrıca öksürük, soğuk algınlığı, sarılık ve astım tedavisinde de kullanılır. Saplarının suyu ateş tedavisinde kullanılır. Yapraklarından sıkılarak elde edilen suyu kesik, yanık ve yaralara sürülür. Kaynatılan ısırgan otu yaprakları doğumdan sonra kadınlarda enerji kazanmasının yanı sıra adet bozuklukları ve sarılık tedavisi için kullanılır. Yaprağın macunu ishal ve dizanteri tedavisinde kullanılır. Kaynamış yaprakları öksürük ve soğuk algınlığı tedavisinde kullanılır. 

Hindistan’da yaprak suyu epilepsi tedavisinde kullanılır ve ayrıca yerel olarak çıban ve kabarcıkları tedavi etmek için kullanılır.

 İtalya’da romatizma ve mide-bağırsak rahatsızlıklarının tedavisinde kullanıldığı bildirilmektedir.

Pakistan’da ısırgan otu bitkisi halk tıbbında alerjileri, böbrek taşlarını düşürmek, yanıkları, kansızlığı, döküntüleri, iç kanamayı ve diyabeti tedavi etmek için kullanılır.

Fas’ta bitkinin tüm kısımları geleneksel tıpta kullanılmaktadır. Isırgan otu bitkisi Fas’ta diüretik, antihipertansif, anti-diyabetik, hemostatik(kanama durdurucu), kansızlığı giderici,  romatizmaya karşı ve baş ağrısı ve titreme için kullanılır. Isırgan otu ayrıca dalak, böbrek ve cilt bozukluklarını tedavi etmek için kullanılır.  Aft, hemoroid, uyuz ve kaşıntı tedavisi için harici olarak kullanılmaktadır.

Mısır’da yüzyıllarca şeker hastalığını tedavi etmek için kullanılmış ve tohumlarından elde edilen yağ zayıflama amacıyla kullanılmıştır. 

Eski Avrupa şifalı bitkilerinden olan ısırgan otu tohumları, zehirli yaratıkların ve kuduz köpeklerin sokmaları veya ısırıklarının tedavisi için ve ayrıca zehirlenmeye karşı bir panzehir olarak kullanıldığı bilinmektedir. Isırgan otu preparatları böbrek taşı gibi böbrek rahatsızlıklarında kullanılmış ve idrar söktürücü olduğu iddia edilmiştir. Bitki tohumlarından demlenen çayı ve yaprakları yakılarak astım ilacı olarak kullanılmıştır. Diğer geleneksel kullanımlar arasında rahim kanaması ve egzama tedavisi yer alır. Bu bitkinin dünya çapında başlıca kullanımı romatizma ve artrit tedavisi olmuştur.

Isırgan Otu İçeriği

Isırgan otu yaprakları flavonoidler, fenolik bileşikler, organik asitler, vitaminler ve mineraller açısından zengindir. Kökleri ise lektinler, polisakkaritler steroller ve lignanlar içerir. Isırganın tüylerinde bulunan sıvıdan dolayı batma etkisi vardır. Bu sıvı, alerjik reaksiyonlara neden olan en az üç bileşik içerir: asetilkolin, histamin ve serotonin.

Isırgan otu sekonder metabolitleri belirgin farmakolojik özelliklere sahiptir. Ana flavonoidler kuersetin, kaempferol ve rutindir. Bu flavonoidler, kanser, kardiyovasküler hastalıklar ve dejeneratif hastalıklar gibi birçok kronik hastalığa neden olan oksidatif hasarı engelleyen antioksidan ve antiinflamatuar özelliklere sahiptir. Ayrıca hipoglisemik, antibakteriyel ve antiviral özelliklere sahip oldukları gösterilmiştir.

Isırgan otu yaprakları protein, yağ, karbonhidrat, vitamin, mineral ve eser elementler açısından zengindir. Proteinler kuru kütlenin %30’unu oluşturur. Ayrıca yaprakların protein içeriği, amino asitlerin, özellikle insanlar için gerekli olan amino asitlerin ihtiyaçlarını büyük ölçüde karşılar. Mineral maddelerin içeriği kuru kütlenin yaklaşık %20’sidir. Isırgan demir, çinko, magnezyum, kalsiyum, fosfor ve potasyum açısından zengindir. 

Isırgan Otu Ne İşe yarar? Isırgan Otunun Faydaları Nelerdir?

• Antioksidandır: Yapılan bilimsel çalışmalarda ısırgan otunun oksidatif hasara neden olan etmenleri engellediği görülmüştür.
• Antiinflamatuardır: Yüksek inflamasyon vücutta istenmeyen değişikliklere ve kronik hastalıklara sebep olabilir. Isırgan otunun vücuttaki yüksek inflamasyonu engellediği kanıtlanmıştır.
• Antiproliferatif: Isırgan otu hücre çoğalması / proliferasyonunu engelleyen maddeleri içerir. Hücre çoğalması vücudun normal işleyişi için önemli bir süreçtir; ancak bazı durumlarda (örneğin kanser hücreleri, iltihaplı hastalıklar) hücre çoğalması aşırı hale gelir ve sorunlara yol açabilir.
• Bağışıklık sistemini destekler: Yapılan çalışmalarda ısırgan otunun flavonoid içeriği sayesinde bağışıklığı düzenlediği ve desteklediği görülmüştür.
• Ağrı kesici özelliği vardır: Deneysel ortamda fareler üzerine yürütülen çalışmalarda ısırgan otunun ağrı kesici özelliği ıspatlanmıştır.
• Ülsere karşı etkilidir: Isırgan otu doza bağlı olarak gastrik ülsere iyi gelir.
• Antidiyabetiktir: Isırgan otunun kan şekerini düzenlediği ve insülin kontrolünü sağladığı bilinmektedir.
• Antihipertansiftir: Isırgan otun kan basıncını düşürdüğü ve yüksek tansiyondan koruduğu bilimsel çalışmalarda kanıtlanmıştır.
• Antibakteriyeldir: Yapılan çalışmalarda ısırgan otunun yüksek antibakteriyel özelliği bulunmuştur .
• Kalp koruyucudur: Isırgan otu yemeği ve ısırgan otu çayı tüketimi kan kolesterolünü düşürür ve hiperlipidemiyi iyileştirir, bu etkilerinden dolayı ısırgan otunun kalp damar sağlığını koruduğu bildirilmiştir.
• Isırgan otu saça iyi gelir: Isırgan otunun saç dökülmelerine karşı etkili olduğu bu yüzden Avrupa’da geleneksel bir ilaç olarak saç çıkarmak ve dökülmeleri engellemek için kullanıldığı bilinmektedir.

Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel Ataseven

Kaynakça

• Pinn, G. (2005). Traditional medical treatments IV: Stinging nettle. Annals of the ACTM: An International Journal of Tropical and Travel Medicine, 6(2), 24-25.
• Said, A. A. H., Otmani, I. S. E., Derfoufi, S., & Benmoussa, A. (2015). Highlights on nutritional and therapeutic value of stinging nettle (Urtica dioica). International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 7(10), 8-14.
• Dar, S. A., Ganai, F. A., Yousuf, A. R., Balkhi, M. U. H., Bhat, T. M., & Sharma, P. (2013). Pharmacological and toxicological evaluation of Urtica dioica. Pharmaceutical Biology, 51(2), 170-180.
• Baytop, T. (1984). Türkiyede bitkiler ile tedavi (geçmişte ve bugün) (No. 3255). İstanbul Üniversitesi.
• KORKMAZ, F. Y., & AYDOS, O. S. T. D. (2010). Isırgan otu (Urtica dioica) ekstresinin kolon kanseri hücre serileri üzerindeki apoptotik, antiproliferatif ve antioksidan etkilerinin araştırılması (Doctoral dissertation, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı).
• Lourith, N., & Kanlayavattanakul, M. (2013). Hair loss and herbs for treatment. Journal of cosmetic dermatology, 12(3), 210-222.