Şeker otu ( Stevia rebaudiana ) 1887 yılında Paraguay’a göç eden botanik bilimcisi Dr. Moises Santiago tarafından sınıflandırılmıştır. Bu bitkinin anavatanı olan Güney Amerika’da 200’den ve Kuzey Amerika’a 80’den fazla türü tespit edilmiştir. Çok yıllık otsu ve çalımsı olan bu bitki normal şartlarda 60-70 cm boyunda olup 1 metreye kadar uzayabilirler.

Stevia Şeker Otu Nedir?

 Güney Amerika halkları şeker otuna ka’a he’ê (tatlı bitki) adını vermişlerdir. Halk bu bitkiye ait yaprakları 1500 yıldan fazla bir süredir yerel çayları ve ilaçları tatlandırmak için kullanmaktadır.

Stevia otunun tatlandırıcı özelliği yapısında bulunan steviol glikozitleri adlı bileşiklerden kaynaklanmaktadır. Çalışmalara göre yaş stevia yaprakları normal şekerden 10-30 kat, kurutulmuş stevia yaprakları ise 200-300 kat daha fazla tatlandırıcı özelliğe sahiptir. Ayrıca şeker otunun kalorisi yok denecek kadar azdır. Bu özellikleri ile obezite başta olmak üzere kalp hastalıkları ve diyabet (şeker) hastalığı gibi günümüzde kronik olarak tanımlanan hastalıklarda kullanılabilir.

Şeker Otunun İçeriği

Antioksidanlar:  Şeker otu flavonoid, alkoloid, suda çözünen klorofil ve ksantofil, hidroksisinnamik asit gibi antioksidanları içerir.

Tatlandırıcı bileşenler:  Stevia yaprakları sakkarozdan daha tatlı olan steviosit, rebaudiosit A, B, C, D, E ve dulkosit-A glikozitleri içermektedir. Bu glikozitlerden steviosit ve rebaudiosit A özellikle tatlandırıcı olarak önemli bir yere sahiptir.

Esansiyel aminoasitler: Esansiyel aminoasitler( temel-zorunlu)  insan metabolizmasının sağlıklı bir şekilde çalışmasına yardımcı olur ve canlılığın devam edebilmesi için vücutta birçok kimyasal süreçlere katılırlar. Stevia yapraklarından glutamik asit, aspartik asit, lisin, serin, alanin, prolin, tirosin, izolösin ve metiyonin gibi 9 esansiyel aminoasit tespit edilmiştir.

Mineraller: Steviada bulunan mineraller ise sırası ile kalsiyum, fosfor, demir, sodyum ve potasyumdur. Bu mineraller sağlığın korunması ve birçok metabolik olayların düzenlenmesi için gereklidir.

Vitaminler: Şeker otu C vitamini (askorbik asit), A vitamini  (β-karoten), B2 vitamini (riboflavin) ve B1 (tiamin) vitaminlerini içerir. 

Antibakteriyel maddeler: Stevia yapraklarında potansiyel antimikrobiyal özelliği ile bilinen inulin tipi fruktooligosakkaritler, tanninler, esansiyel yağ asitleri ve diğer aromatik maddeler gibi birçok kimyasal bileşik bulunmaktadır.

Temel besin öğeleri: Şeker otu bitkisi karbonhidrat, yağ ve protein gibi temel besin öğeleri içerir. Ayrıca kolesterolün düzenlenmesine yardımcı sağlıklı yağlar olan doymamış yağ asitleri ve steroller içerir.

Prebiyotik içeriği: Prebiyotikler barsak sağlığımız başta olmak üzere vücuda genel anlamda sağlık katarlar. Özellikle barsaklarda kalarak yararlı bakteriler olan probiyotiklerin sayılarını arttırırlar, kan şekerini ve kolesterolünü dengelerler.  Stevia köklerinden izole edilen inülin gibi fruktan tipi polisakkaritler prebiyotik özellik gösterir. 

Şeker Otu Bitkisinin Faydaları

Kan şekerini düzenler: Diabetes mellitus (şeker hastalığı), insülin direnci, insülin salınımında bozukluk veya her ikisinin ortak bir sonucu olarak hiperglisemi ile karakterize metabolik bir hastalıktır. Diyabet hastalığında genetik yatkınlık ve çevresel faktörler hastalığın oluşmasında önemli rol oynar. Özellikle basit karbonhidrat dediğimiz şeker oranı yüksek gıda tüketimi şeker hastalığının oluşmasına neden olur.

Yapılan bir çalışmada stevia (şeker otu), aspartam ve sakkarozun, insanlarda gıda tüketimi, doygunluk, postprandial (yemek yedikten sonra) glukoz ve insülin düzeyleri üzerindeki etkilerini karşılaştırmalı olarak ortaya koymuştur. Şeker otu postprandial glukoz seviyesini sakaroza göre önemli düzeyde ve ayrıca yemek sonrası insülin düzeyini ise hem aspartam hemde sakaroza göre önemli ölçüde düşürmüştür. Ayrıca stevia katkılı gıda alımından sonra hissedilen doygunluk hissinin, yüksek oranda sakkaroz alımı sonrası ile aynı düzeyde olduğu belirtilmiştir. Şeker otu bitkisinin kalorisiz oluşu ve kan şekerini düzenleyici etkisinden dolayı diyabet hastalığında kullanımının önemi ortaya çıkmaktadır.

Antibakteriyel ve antiviraldir:  Şeker otunda bulunan etken maddeler bazı bakteri ve virüslerin gelişimini engeller.

Antioksidandır: Antioksidan besinler vücudun genel sağlığını tehdit eden ve birçok kronik hastalığın nedeni olan oksidatif stresi engeller ve oksijenlenmeyi arttırır. Yapılan çalışmalar şeker otu bitkisinin güçlü antioksidan etki gösterdiği ve zengin bir antioksidan kaynağı olarak kullanılabileceğini gösteriyor. 

Obeziteden korur: Obezite hem yetişkinleri hem de çocukları etkileyen önemli bir sağlık sorunudur. Obezitenin nedenleri çok faktörlü olabilse de; şekerden zengin yiyecek ve içeceklerin tüketimine bağlı olarak artan kalori alımının obezitenin ana nedenlerinden biri olduğu bulunmuştur. Kalorisiz bir tatlandırıcı olarak şeker otu kullanımı obeziteyi engellemeye yardımcı olur. 2018’de yayınlanan yakın tarihli bir çalışmada, 8 hafta boyunca stevia yaprağının su ekstresi uygulanan diyabetik fareler, kontrol grubuna kıyasla yem ve su alımını azalttığı için daha iyi bir kalori yönetimi göstermiş ve bu da vücut ağırlığında azalmaya neden olmuştur. Yapılan diğer çalışmalar benzer sonuç göstermiş özellikle tokluk hissi sağladığı için şeker otu bitkisinin kalori yönetimine olumlu faydaları olduğunu vurgulamışlardır.

Antikanser: Şeker otunun pankreastaki insülin salınımını arttırdığı, diyabet ve karbonhidrat metabolizmasıyla ilgili kanser ve diğer hastalıkları tedavi edici etkisini ortaya çıkardığı görülmüştür. Ayrıca yapısında bulunan yüksek fenolik içerikler antioksidandır. 

Ağız ve diş sağlığını korur: Şeker otu yüksek tatlandırıcı etkiye sahip olmasına rağmen dişlerde herhangi bir çürük veya plak oluşumuna neden olmaz aksine plak oluşumunu engeller. Ayrıca antimikrobiyal etkisi çalışmalarda kanıtlanmıştır bu sayede ağız ve diş sağlığının korunmasına yardımcı olur.

Şeker Otu Bitkisinin Güvenilirliği

Stevia bitkisinin kullanımının insan sağlığı açısından güvenilir olduğunu gösteren 200’ün üstünde çalışma mevcut olup FDA ve FAO/WHO Gıda Katı Maddeleri Uzman Komitesi tarafından güvenilir kabul edilmiştir. 

Stevia yapraklarının özü ve en etkin biyoaktif bileşenleri olan steviozit ve steviol üzerinde yapılan birçok genetik çalışmada her iki aktif bileşenin DNA ile doğrudan etkileşime girmediği, insanlarda genotoksik hasar oluşturmadığı ve çok yüksek dozlarda alındığında bile klastojenik (kromozom yapısını değiştirebilen) etki göstermediği gözlenmiştir.

Gıda Takviyesi olarak Şeker Otu

Şeker otu bitkisi günümüzde genel olarak doğal tatlandırıcı olarak kullanılsada insan sağlığına olan faydalarından dolayı fonksiyonel bir gıda takviyesi olarak özellikle diyabet, obezite, ve kanser gibi hastalıklardan korunmak ve tedavide kullanmak için alınabilir. Şeker otu içeren takviye gıdalar toz halinde veya kapsül olarak bulunmaktadır.

Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel Ataseven

Kaynakça

• Mızrak, G. (2020). ŞEKER OTU: Stevia. Gürbüz Mızrak.
• Balkır, P. (2016). STEVIA; FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ VE GIDALARDA KULLANIM OLANAKLARI. Gida/the Journal of Food, 41(6).
• Karagöz, Ş., & Demirdöven, A. (2018). Stevia rebaudiana bitkisinin tatlandırıcı, antioksidan ve antimikrobiyal özellikleri. Akademik Gıda, 16(4), 431-438.
• Ahmad, J., Khan, I., Blundell, R., Azzopardi, J., & Mahomoodally, M. F. (2020). Stevia rebaudiana Bertoni.: an updated review of its health benefits, industrial applications and safety. Trends in Food Science & Technology, 100, 177-189.