Aynı safa bitkisi Calendula officinalis (tıbbi nergis) L. süs bitkisi özellikleriyle bilinen, Asteraceae (Compositae) familyasına ait tıbbi bir bitkidir. Tür 20 ila 40 cm boyuna ulaşabilmektedir ve çiçeği sarıdır. Aynı safa bitkisi Orta Avrupa, Akdeniz, Çin ve Hindistan’da bol miktarda yetişmektedir.

Calendula adı, çiçek açtığı her ayın ilk gününü ifade eden Latince “calends” teriminden gelmektedir. Bununla birlikte aynı safa bitkisinin çiçeklerinin sabahları açması ve akşamları solması nedeniyle “güneş bitkisi ” olarak da anılır.

Calendula cinsi 25 tür içerir. Bunlardan C. officinalis L. ve C. arvensis türleri en yaygın olandır ve bu türlerin yaprak ve çiçekleri tıbbi tedavide kullanılmıştır.

Aynı Safa Bitkisinin Faydaları Nelerdir?

Aynı safa bitkisinin yapısında sağlığa yararlı etkileri olan karbonhidratlar, fenolik bileşikler, lipitler, steroidler, tokoferoller, terpenoidler, kinonlar ve karotenoidler dahil olmak üzere çeşitli fito-kimyasal ( bitkisel kimyasal) bileşenler bulunur. Bitkinin ana aktif bileşenleri arasında triterpendiol esterler, saponinler, rutin ve hiperosid gibi flavonoidler bulunur. Turuncu çiçekleri, auroxanthin ve flavoxanthin gibi yüksek miktarda A vitamini türevi olan karotenoidleri içerir.

Aynı Safa Bitkisinin Geleneksel Kullanımı:

Aynı safa bitkisi geleneksel olarak sarılık, kan temizleyici ve spazm giderici etkilerinden dolayı kullanılmaktadır.

Aynı safa bitkisinin büyük sarı/turuncu çiçekleri ve yaprakları, cilt ve saç için kullanılmak üzere çay, tentür, sıvı ekstrakt ve krem şeklinde hazırlanabilir. 

Hindistan’da yaygın olarak aynı safa bitkisinin çiçeklerden elde edilen merhemler uçuk, yara, yara izi tedavisinde ve kanın temizliğinde, yaprakları ise haricen varis tedavisinde demlenip sorunlu bölgeye sürülerek kullanılmaktadır. Ayrıca ateşi tedavi etmek, menstrüasyonu  ( adet döngüsü) düzenlemek ve kanseri tedavi etmek için dahili olarak kullanılır. Kullanım alanlarının en önemlisi ise çiçeklerden özlerin, tentürlerin, balsamların ve merhemlerin yapılıp yaraların iyileşmesi için uygulanmasıdır. 

İtalyan halk tıbbında Calendula, ateş düşürücü ve iltihap önleyici olarak kullanılır. Calendula’dan yapılan çaylar, konjonktivit, farenjit, aftöz gibi enfeksiyonel ve iltihaplı durumları tedavi etmek için göz yıkama, gargara veya kompres olarak kullanılır.

Endonezya’da insanlar cilt hastalıklarını iyileştirmek için çeşitli bitki kaynaklı ilaçları kullanmaktadırlar. Bu bitkiler içerisinde aynı safa bitkisi birçok ilaç formülünde yer almaktadır.

Avrupa’da Calendula yaprakları çözücü ve terletici olarak kabul edilirken, çiçekleri uyarıcı, antispazmodik (spazm önleyici) ve emmenagog (pelvik bölgede ve uterusta kan akışını uyaran ) olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Avrupa’daki halk tıbbı şifacıları, ateş sırasında ter üretmek ve sarılığı iyileştirmek için Calendula’yı kullanmaktadırlar.

Birleşik Krallık’ta, çiçeklerin kaynatılması kızamık ve çiçek hastalığının tedavisi için güçlü bir içecek olarak ve taze meyve suyu  kabızlık ve adet kanamasının düzenlenmesi için  çare olarak kullanılmıştır . C. Officinalis, sedef hastalığı ve cüzzam gibi cilt hastalıklarının tedavisi için geleneksel ilaç sistemlerinde kaynatma, infüzyon ve tentür şeklinde rapor edilmiştir.

19. yüzyılda ABD’de de mide ülseri, karaciğer şikayetleri, konjonktivit ve yaraların tedavisinde bitkisel ilaç olarak kullanılmıştır.

Bazı şifalı bitki uzmanları, aynısefa , karakafes, ekinezya ve St. John’s wort’u çok amaçlı bir cilt merhemi olarak bir krem veya merhemde birleştirir . 

  Aynı Safa Bitkisi Neye İyi Gelir?

• • Bağışıklık sistemini düzenler : Yapılan çalışmalarda aynı safa bitkisinin bağışıklığı güçlendirdiği görülmüştür.
  • Kas aktivitesini düzenler: dolayısıyla kalp ve tansiyon hastalıklarına iyi gelir.
  • Karaciğer koruyucudur: Fareler üzerine yapılan çalışmalarda aynı safa  özlerinin deneysel ortamda karaciğer toksititesi oluşturan maddelerin karaciğere zarar vermesini engellediği ve zararlı maddeleri uzaklaştırdığı görülmüştür.
  • Antiinflamatuardır: İnflamasyon birçok kronik hastalığın oluşumuna neden olur, aynı safa bitkisi yapısında bulunan fito kimyasal maddelerin antiinflamatuar özellikte olduğu yapılan bilimsel araştırmalarda kanıtlanmıştır

• Ödem oluşumunu engeller: Aynı safa bitkisinin iltihabı azalttığı ve dolaşımı düzelttiği dolayısıyla ödem oluşumunu azalttığı bilinmektedir.

• Antibakteriyaldir: Aynı safa bitkisinin zararlı bakterilere karşı koruyucu olduğu görülmüştür.

• Antifungaldir: Aynı safa bitkisinin mantar enfeksiyonlarına iyi geldiği kanıtlanmıştır.

• • Antioksidandır: Aynı safa bitkisi zengin antioksidan bileşikler olan flavonoidlerce zengindir. Oksidanlar vücudumuzda birikerek oksidatif stres oluştururlar. Artan oksidatif stres kanser ve birçok kronik hastalığın oluşumuna sebep olur. Aynı safa bitkisi içerdiği antioksidan maddeler sayesinde oksidatif stresi azaltır ve vücutta dokuların ve organların oksijenlenmesini sağlar.

• Anti HİV: Aynı safa bitkisinin çiçeklerinden elde edilen tentürün anti HİV özellikte olduğu bilinmektedir.

• Antikanserdir: Aynı safa bitkisi antiinflamatuar ve antioksidan özellikte olduğu için kanser başta olmak üzere birçok kronik hastalık için tedavi amaçlı kullanılmaktadır.

• Böbrek koruyucudur: Aynı safa bitkisinin çiçeklerinden elde edilen özün böbrek hasarını engellediği ve böbrekte oluşan oksidatif stresi azalttığı bilinmektedir.

• Sindirim sistemini korur ve düzenler: Fareler üzerinde yapılan çalışmalarda aynı safa bitkisinin deneysel ortamda oluşturulan mide hasarını azalttığı, mide asitliğini düzenlediği ve sindirimi düzelttiği görülmüştür.
• Kan şekerini düzenler: Aynı safa bitkisinin yemek sonrası oluşan kan şekeri yüksekliğini dengelediği bilinmektedir.

 

Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel Ataseven

Kaynakça

Jan, N., Andrabi, K. I., & John, R. (2017, December). Calendula officinalis-an important medicinal plant with potential biological properties. In Proc. Indian Natl. Sci. Acad (Vol. 83, No. 4, pp. 769-787).

AshwlayanVD, K. A., & Verma, M. (2018). Therapeutic potential of Calendula officinalis. Pharm Pharmacol Int J, 6(2), 149-155.

Kaya, N., & Akı, C. (2020). Hplc Analysis of Certain Phenolic Compounds and Carotenoid in Two Calendula Species. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 8(12), 2764-2769.

Givol, O., Kornhaber, R., Visentin, D., Cleary, M., Haik, J., & Harats, M. (2019). A systematic review of Calendula officinalis extract for wound healing. Wound Repair and Regeneration, 27(5), 548-561.

Preethi, K. C., Kuttan, G., & Kuttan, R. (2006). Antioxidant Potential of an Extract of Calendula officinalis. Flowers in Vitro. and in Vivo. Pharmaceutical biology, 44(9), 691-697.

Shahane, K., Kshirsagar, M., Tambe, S., Jain, D., Rout, S., Ferreira, M. K. M., … & Lima, R. R. (2023). An Updated Review on the Multifaceted Therapeutic Potential of Calendula officinalis L. Pharmaceuticals, 16(4), 611.

Khalid, K. A., & Da Silva, J. T. (2012). Biology of Calendula officinalis Linn.: focus on pharmacology, biological activities and agronomic practices. Medicinal and Aromatic Plant Science and Biotechnology, 6(1), 12-27.