Kronik böbrek hastalığı olan veya bunun haricinde böbrek sağlıklarını kaybetmiş hastalar bir dizi klinik sorun yaşamaktadır. Özellikle böbrekler süzme işlemini gerçekleştiremediği için vücutta toksik maddelerin atılımı sekteye uğrar, kan basıncı etkilenir, sıvı ve mineral emiliminde ve atılımında dengesizlikler meydana gelir. 

Kişiler hastalığın ilerlemesiyle beraber son dönem böbrek yetmezliğine ulaştıklarında diyaliz yöntemine başvurmaktadırlar. Diyaliz,  böbrekler işlevini gerçekleştiremediği için kanda biriken toksik maddelerin bir araç yardımıyla temizlenmesi işlemidir. En yaygın olarak hemodiyaliz ve periton diyaliz olarak adlandırılan yöntem kullanılmaktadır. 

Diyalize Nasıl Girilir / Kreatin Kaç Olmalıdır?

Kreatin, kas metabolizması sonucu oluşan bir atık üründür. Diyalize girme sınırını belirleyen kesin bir serum kreatinin seviyesi yoktur. Diyaliz kararı, hastanın semptomlarının durumuna ve böbreğin işlevini ne kadar yerine getirebildiğine göre verilir. Kreatinin klirensine (arınma değeri) göre GFR hesaplanır. Tek başına serum kreatinin seviyesi ile karar verilemez. Fakat kreatin krilensi günlük 15 ml/dakikanın altına indiğinde hastalar son dönem böbrek yetmezliği evresinde kabul edilirler. Hastaya göre değişmekle beraber genellikle 10 ml/dakikanın altındaki değerlerde artık böbreklerin vücudun dengesini karşılayamaması söz konusu olur ve diyaliz tedavilerine başlanması veya böbrek nakli yapılması gerekir.

Diyaliz Nasıl Yapılır Yöntemleri Nelerdir?

• Hemodiyaliz Nedir?

Kanın vücut dışında bir makina ve yarı geçirgen bir membran (zar) yoluyla temizlenip vücuda geri verilme işlemidir.

• Hemodiyaliz Nasıl yapılır?

Hasta kanı ve diyaliz sıvısı adı verilen bir solüsyon yarı geçirgen bir zar tarafından ayrılacak şekilde karşı karşıya getirilmektedir. “Hemodiyaliz membranı” adı verilen bu zar üzerindeki “por” denilen mikroskobik delikler su, sodyum, potasyum, üre gibi küçük moleküllü maddelerin bir taraftan diğer tarafa geçmesine engel olmazken daha büyük moleküllü maddeler örneğin protein, bakteriler veya kan hücreleri, çapları porlardan çok daha büyük olduğundan bir yandan diğer tarafa geçememektedirler.  Bu sayede porlardan geçebilen yukarıdaki küçük moleküller membranın iki tarafındaki konsantrasyonları eşitlenene kadar yüksek konsantrasyonlu olarak bulundukları taraftan diğer tarafa doğru yer değiştireceklerdir. Bu sayede kan toksik maddelerden arınmış olup basıncı dengeye gelir.

Hemodiyaliz genellikle uygun görülen bir diyaliz merkezinde ayaktan uygulanmaktadır. Tedavi her seans yaklaşık 4 saat sürecek şekilde haftada 3 kez yapılmakta ve hastaya bağlanan makine aracılığıyla kandaki toksinler filtrelenmektedir.

Hemodiyaliz tedavisindeki gelişmelere rağmen, hastalar tedavi süresince sıvı-elektrolit bozuklukları, hipotansiyon, kas krampları, yorgunluk, güçsüzlük, bulantı, kusma, göğüs ve sırt ağrıları, ateş, üremi, anemi, kanama, enfeksiyona eğilim, üremik kemik hastalığı, üremik kaşıntı, hiperlipidemi, endokrin anormallikler, fistül komplikasyonları, tromboz, vasküler yetmezlik, anevrizma, rüptür, fiziksel sorunlara bağlı fiziksel işlevsellikte ve genel sağlık algısında bozulma, psikososyal ve duygusal sorunlara bağlı sorumlulukların yerine getirilmesinde güçlükler, uyku bozuklukları gibi pek çok, göz ardı edilemeyecek sorunları deneyimlemektedir.

Periton Diyalizi Nedir?

Hastanın karın zarına (periton) yerleştirilen bir katater aracılığıyla kana diyalizat (diyaliz solüsyonu) verilip, bu diyalizatın vücuttaki detoksikasyonu sağlaması işlemine periton diyalizi denir.

• Periton Diyalizi Nasıl Yapılır?

Periton diyaliz evde veya herhangi bir temiz ortamda ayakta yapılmaktadır. Her seans yaklaşık 30 dakika sürmekte ve günde 4 kez tekrar edilmesi gerekmektedir. Bir süre sonra kirlenen diyalizat yeni ve temiz diyalizatla değiştirilmektedir. Diyalizat değiştirilirken katater vücutta kalmaya devam eder. 

Periton diyaliz uygulamalarında bazı kopmlikasyonlar meydana gelebilir; 

Enfeksiyöz Komplikasyonlar:  Enfeksiyon kaynaklı komplikasyonlardır

• Peritonit (karın zarı iltihabı) 
• Kateter çıkış yeri enfeksiyonu 
• Tünel enfeksiyonu

Enfeksiyöz Olmayan Komplikasyonlar:  Enfeksiyon kaynaklı olmayan komplikasyonlardır.

• Kateter tıkanması veya çalışmaması
• Barsak tıkanıklığı veya perforasyonu
• Kanama
• Hidrotoraks, 
• İnguinal herni 
• Diyaliz sıvısının kaçağı

Diyaliz ve Bitkisel Tedavi

Kronik böbrek hastalığı tedavisi gören insanların diyaliz tedavisi gördüğü süreçte diyalizin olumsuz etkilerini gidermek ve böbrek fonksiyonlarını düzeltmek için bitkisel ürünler kullanıldığı bilinmektedir.

Karahindiba yaprakları ve/veya kökü (Taraxacum officinale Weber), ayı üzümü (Archtostaphylus uva-ursi), maydanoz (Carum petroselinum) ve süpürge otu (Cytisus scoparius) dahil olmak üzere tarihsel olarak böbrek hastalıklarını tedavi etmek için kullanılan birçok bitki idrar söktürücü özellikleri ile sodyumun yeniden emilimini sağlar ve böbrek işlevlerini düzenleyen hormonları düzenleme yoluyla işlev görür. Karahindiba kökü büyük miktarlarda inülin içerir ve ozmotik bir idrar söktürücü görevi görür, süpürge otunun ise  idrar söktürücü etkisinden sorumlu olduğu düşünülen bir glikozit olan skoparin içerdiği bilinmektedir.

Özellikle Tamamlayıcı Çin Tıbbında çin melek otu (Angelica Sinensis),  geven otu (Astragalus mongholicus) ve Rehmannia glutinosa, bitkileri böbrekle ilgili hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda bu bitkilerin böbrek fonksiyonlarını düzelttiği, böbrekte oluşan hücresel hasarı onardığı ve böbrekte oluşabilecek tümörleri baskıladığı görülmüştür.

Avrupa’da  böbrek yetmezliği ve böbrek hastalıklarında kullanılan bitkiler:

• Cüce Palmiye Bitkisi (Serenoa Repens)

• Isırgan Otu (Urtica)

• Kayışkıran Bitkisi (Ononis spinosa)

• Altınbaşak Çiçeği (Solidago)

• Sine Semine (Phaseoli fructus)

• Ardıç (Juniperus)

• Maydanoz  (Petroselinum crispum)

• Kuşkonmaz  (Asparagus)

• Atkuyruğu (Equisetum)

• Kabak Bitkisi (Cucurbita pepo)

Bu bitkilerin bilimsel çalışmalarda böbrek fonksiyonlarını iyileştirdiği görülmüştür.

Böbrek Hastaları Bitkisel Tedavi Uygularken Dikkatli Olmalıdır

Böbrek yetmezliği gibi ciddi böbrek rahatsızlığı bulunan hastalar bitkisel bir tedavi uygulamak isteyebilirler. Bu hastaların Dünya Sağlık Örgütü’nün yayımladığı güvenilir bitki listesinde yer alan  bitkileri tercih etmesi gerekir. Böbrek fonksiyonlarına bağlı olarak kullanılacak bitkiler böbreğin işlevini yerine getirmesini sağlamalı ve böbreğin sınırlı süzme işlemi göz önünde bulundurularak tedavi protokoli oluşturulmalıdır.

Özellikle böbrek yetmezliği gibi ciddi hastalık durumlarında ve genel anlamda tüm hastalıkların tedavisinde bitkileri kür olarak  kullanmadan önce mutlaka fitoterapi alanında uzman bir hekime danışılmalıdır.

Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel Ataseven

Kaynakça

Duncan, H. J., Pittman, S., Govil, A., Sorn, L., Bissler, G., Schultz, T., … & Roy-Chaudhury, P. (2007). Alternative medicine use in dialysis patients: potential for good and bad!. Nephron Clinical Practice, 105(3), c108-c113.

Markell, M. S. (2005). Potential benefits of complementary medicine modalities in patients with chronic kidney disease. Advances in chronic kidney disease, 12(3), 292-299.

Andre Michael, B. (2011). Herbal medicines used in kidney diseases in Europe.

Roozbeh, J., Hashempur, M. H., & Heydari, M. (2013). Use of herbal remedies among patients undergoing hemodialysis. Iranian Journal of kidney diseases, 7(6), 492.

ÇÖMÇE, A. N., & BALTACI, P. (2022). DİYALİZ HASTALARINDA BESLENME İLKELERİ. SAĞLIK & BİLİM, 115.

Himmelfarb, J., Vanholder, R., Mehrotra, R., & Tonelli, M. (2020). The current and future landscape of dialysis. Nature Reviews Nephrology, 16(10), 573-585.

Dehghan, M., Namjoo, Z., Bahrami, A., Tajedini, H., Shamsaddini-Lori, Z., Zarei, A., … & Nasab, F. R. S. (2020). The use of complementary and alternative medicines, and quality of life in patients under hemodialysis: A survey in southeast Iran. Complementary Therapies in Medicine, 51, 102431.

Tuna, D., Ovayolu, N., & Duygu, K. E. S. (2018). Hemodiyaliz hastalarında sık karşılaşılan problemler ve çözüm önerileri. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 13(1), 17-25.

Akpolat, T., & Utas, C. (1997). Hemodiyaliz hekimi el kitabi. Türk Nefroloji Dernegi Yayini, Erciyes Ünv mat. Kayseri.

Görülen, P. D. U. (2016). Komplikasyonlar ve Tedavileri.