Uyuz Nedir?

Uyuz hastalığı (Skabiyes), 1687’de İtalyan Hekim Giovan Cosimo Bonomo ile Eczacı Diacinto Cestoni’nin “akar ısırıkları” ile cilt lezyonları arasındaki bağı ilişkilendirmesiyle birlikte, hastalık nedeni olarak bir mikroorganizmanın tanımlandığı tıp tarihindeki ilk hastalıktır.

Uyuz etkeni, mikroskobik bir akar olup, her yaş, cinsiyet, coğrafya ve kültürden insanı etkileyebilen ve insandan insana deri-deri veya giysi, çarşaf gibi eşyalarla temas yoluyla bulaşan bir ektoparazittir. 

Uyuz Hastalığı Türleri Nelerdir?

• Klasik Skabiyes 

İmmün sistemi sağlıklı olan bireylerde görülür. Enfestasyon 5-10 akarla başlar. Özellikle geceleri artan şiddetli kaşıntı şikâyeti; parmak araları, el bileği, koltuk altı, kasık, göbek çevresi, meme areolası, genital alan gibi tipik yerleşim bölgelerinde dağılım gösterir.

• Krutlu Skabiyes

Daha çok immün yetmezlikli kişilerde ya da klasik skabiyesin steroidle yanlış tedavisi sonrası görülen, gri-sarı renkli diffüz hiperkeratozun ve krutların tabloya hâkim olduğu; daha geniş tutulum gösteren, daha az kaşıntılı ve çok daha bulaşıcı olan formudur. Enfestasyon sırasında binlerce akar tespit edilebilir. Tutulum yüz, ense, gövde, saçlı deride ve tırnaklarda görülebilir.

• Nodüler Skabiyes

Skabiyesin nadir görülen bir formudur. Özellikle peniste kızarıklık, sert ve kaşıntılı nodüler lezyonlarla karakterizedir. Skabiyese karşı gelişen aşırı duyarlılık reaksiyonu sonucu oluştuğu düşünülmektedir.

Uyuz Neden Olur?

• Acaridiae grubunda yer alan Sarcoptidae, Psoroptidae ve Knemidocoptidae ailerine bağlı türler insan ve hayvanlarda uyuza yol açarlar. 
• Hastalık etkeni taşıyan kişilerle yakın temas ile hastalık bulaşır.
• Hastalık özellikle toplu yaşam alanlarında; sonbahar, kış mevsimlerinde hastalığın artar. Yaz mevsiminde ise azaldığı görülmektedir.

Uyuz Belirtileri Nelerdir?

Uyuz hastalığının en belirgin semptomu özellikle geceleri şiddetli kaşıntı durumudur. Uyuz hastasının yatağa girip ısınması ile kaşıntı artmakta ve uykudan uyanabilecek kadar şiddetli bir kaşıntıya neden olmaktadır. Buna karşın gündüzleri hastalarda kaşıntı şiddeti daha az olup ve tolere edilebilir bir kaşıntı görülebilmektedir.

Genel anlamda uyuz belirtilerini şöyle listeleyebiliriz:

• Geceleri artan şiddetli kaşıntı durumu
• Deride yaygın kızarıklık ve döküntü, 
• Göbek çevresi, avuç içi, parmak araları, ayak tabanı, koltuk altı, bilekler, genital bölgelerde oluşan lezyonlar
• Yakın çevrede benzer yakınmaların veya uyuz hastalık vakasının olması

Uyuz Hastalığı Nasıl Geçer?

Tıp tarihinde bilinen en eski hastalıklardan olan uyuzun tedavisinde uzun yıllardan beri çok çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır. Preparatın seçimi hastanın durumuna ve yaşına göre değişmektedir. Erişkin, çocuk, bebek ve hamilelerde,  ikinci bir enfeksiyonu olanlarda ve deri tahrişi derecesine göre tedavi değişmektedir. 

Uyuzun tedavisinde başarıyı sağlamak için uyuza yakalanmış kişi veya kişiler ile birlikte yaşayan tüm bireylerin de aynı zamanda tedaviye alınması gerekmektedir.  Ailede bulunan tüm fertlerin mutlaka kaşıntı semptomlarına bakılmaksızın tedavi edilmeleri önemlidir. 

Kimyasal Uyuz Kremi ve Losyonları 

• Permetrin (%5)
• Benzil Benzoat (%10-25)
• Malation %0,5
• Kükürtlü merhemler
• Krotamiton %10 (Eurax, n-ethylo-crotonotoluide)
• Lindan (Gama-benzenhekzaklorür)

Uyuz İlaçları

• İvermektin
• Moxidexin
• Benzoilfenil üre grubu ilaçlar

 

Uyuzun Giderilmemesinde Etkili Dokunuşlar Nelerdir?

“Uyuz nasıl geçer?” sorusunu soran ve uyuza kesin çözüm arayanlara yaşam tarzında iyileştirme yapmaları önerilir. Bunlar;

• Hijyen

• Tıbbi bitkiler

• Doğru beslenme modelidir (vücudun arındırılabilmesi için)

Uyuz Kendiliğinden Geçer Mi?

Uyuz kendiliğinden geçmez mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Tedavide özellikle hijyene önem verilmelidir.

Uyuz Tedavisinde Geleneksel Olarak Kullanılan Bitkiler Nelerdir?

Uyuz hastalığını konu alan birçok çalışma,  biyokimyasal kullanım ve moleküler yaklaşımlar,  hastalıktan sorumlu olan akarların giderek daha dirençli hale geldiğini göstermiştir. Uyuz akarlarının giderek daha dirençli hale gelmesi ve kimyasal ilaçların etkinliğinin değişken olması çoğu kişide “ne yaptıysam uyuz geçmiyor” yakınmalarına sebep olur.  Bu yüzden kimyasal ilaçlar ile uyuzun kesin bir çözümü hala bulunamamıştır. Fakat geleneksel tıpta uzun yıllardır kullanılan bitkilerin uyuz tedavisine başarılı olduğu görülmüştür.

• Altınbaşak (Solidago virgaurea): Çok az bir miktarda kullanılan altınbaşak bitkisinin uyuzu tamamen ortadan kaldırdığı görülmüştür.
• Şahtere bitkisi (Fumaria officinalis): Karaciğer ısısını düşürerek bağırsaklara destek olur. Bu sayede toksinlerin hızla atılmasını sağlayarak cilt problemlerinin ortadan kalkmasına yardımcı olur.
• Sedir ağacının reçinesi (Cedrus libani): Banyo sularına katılarak uyuz şikâyetinin giderilmesinde geleneksel tıpta kullanılan bir bitkidir.
• Hindistan cevizi uçucu yağı 
• Ylang ylang uçucu yağı i neem yağı
• Huş ağacı katranının uyuz hastalığının tedavisinde etkili olabileceği deneysel olarak kanıtlanmıştır.

Bu Bitkileri Nasıl Kullanmalıyız?

• Altınbaşak 25 gr
• Şahtere 75 gr

Hazırlanışı: Bitkiler karıştırılır. Günde 1 yemek kaşığı bu karışımdan 1 litre kaynamış suya atılır. 15 dakika demlenir. Aç/tok içilir. 21 gün bu küre devam edilir. Bu çayın banyo suyuna katılıp yıkanma suyu olarak kullanımında olumlu etkileri vardır.

 

Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel ATASEVEN

KAYNAKÇA

1. Akgöl, J. & Köroğlu, A. (2022). UYUZ HASTALIĞI (SKABİYES), TEDAVİSİ VE UYUZ HASTALIĞI TEDAVİSİNDE KULLANILAN BİTKİLER . Journal of Faculty of Pharmacy of Ankara University , 46 (2) , 600-618 . 
2. DENİZHAN, V., & KOZAT, S. (2023). Uyuz (Mangey Scabies, Gale) Hastalığı. SAĞLIK BİLİMLERİNDE YENİLİKÇİ ÇALIŞMALAR, 1267-1285.
3. Çetin, B. Ş. (2017). Uyuz hastalığına yaklaşım (güncel kılavuz değerlendirmesi). Cocuk Enfeksiyon Dergisi, 11(2), 107-109.