Acı kavun (Ecballium elaterium), Cucurbitaceae familyasına ait otsu bir bitkidir. Meyveler olgunlaştıkça içerisinde meydana gelen basınç nedeni ile meyve sapa bağlı olduğu yerden koparak öz suyu ile beraber tohumlarını dışarıya kuvvetle bırakmaktadır.  Ecballium kelimesi de açık bir şekilde “fışkırtmak” anlamına gelir. Aynı zamanda “dışarıya atmak” anlamına gelen elaterium bitkinin purgative hareketi ile ilişkilidir. Yöresel olarak; acı dülek, eşekhıyan, cırtatan, şeytankeleği, yabani hıyar gibi isimlerle de bilinir. Halk arasında usaresi yaygın olarak sinüzit ve sarılığa karşı gelişigüzel kullanılmaktadır.

Acı kavun antitümor aktivitesine sahip zehirli bir triterpen olan cucurbitasin içerir. Meyveleri lif içermez fakat proteinleri, lipitleri, şekerleri ve mineralleri içerir. 

Acı Kavun Bitkisinin Faydaları Nelerdir?

Acı kavunun meyve ve kökleri, eski Mısırlılar döneminden beri tanınan ve yaygın kullanımı olan bir drog olarak bilinir. Bitkinin idrar artırıcı ve müshil etkisi bulunmaktadır. Dâhilen yüksek miktarlarda alındığında özellikle bağırsağı tahriş ederek kanlı ishallere neden olur. Halen tedavide, meyve usaresinden elde edilen ecballium müshil olarak kullanılmaktadır. Köklerden hazırlanan lapa ve merhemler, haricen tümörlere ve egzama gibi kronik cilt yaralarına, romatizma ağrılarına karşı kullanılmıştır. Meyvelerinin sıkılması ile elde edilen taze usarenin, buruna çekilmek suretiyle sinüzite karşı kullanımı Anadolu’da yaygındır.

Fışkıran meyve olarak bilinen güçlü bir müshil özelliği olan Ecballium elaterium Akdeniz medeniyetleri çağından beri değişik hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Anadolu’da bu bitkinin kökleri;

• Hemoroit tedavisinde, 
• Ağrı kesici olarak,

Meyveleri ise;

• Sinüzit, 
• Sarılık,
• Nokturi,
• Bel ağrısı ve 
• Kulak ağrısı
• Kulak iltihabı
• Sıtma gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır.

Acı Kavun ve Acı Kavun Yağı Ne İşe Yarar?

• Antimikrobiyal etkileri vardır.
• Karaciğer koruyucu etkileri bulunmaktadır.
• Antikanser etkilidir.
• Antienflamatuar özelliği ile vücuttaki iltihabi durumları iyileştirir.
• Ağrı kesici ve ateş düşürücü etkileri vardır.
• Kalp sağlığı üzerine olumlu etkileri vardır.
• Sindirim sistemi salgılarını uyarırlar ve sindirim sistemi üzerine olumlu etkileri vardır.
• Cilt üzerine koruyucu etkileri vardır.
• Mantar enfeksiyonu tedavisinde olumlu etkileri vardır.
• Kelliğin tedavisinde olumlu etkileri görülmüştür.

Acı Kavun Yağı Nasıl Yapılır?

Acı kavun bitkisinin çekirdekleri ayıklanarak sızma zeytinyağında belirli sürelerde kaynatılması ile elde edilebilir.

Olgunlaşmış acı kavunlar sabah saatlerinde toplanır. Çekirdekleri ayrılır. Toplanılan acı kavunlar 3 eşit parçaya ayrılır. İlk parça tencereye koyulur. Üzerine 3 parmak geçene kadar sızma zeytinyağı eklenir ve 45 dakika ile 1 saat arası kaynatılır. Kevgire kaynamış acı kavunlar alınır. Aynı yağın içine 2. eşit parçadaki acı kavunlar koyulur.  Yine 45 dakika kaynatılır. Tekrar kevgire alınır. Aynı işlem 3. son kalan parça acı kavun ile tekrarlanır.

Acı Kavun Sinüzite İyi Gelir Mi?

Acı kavun meyvesinden elde edilen sıvı, halk arasında buruna çekilerek sinüzit tedavisinde kullanılmaktadır. Ancak sıvının tahriş edici özelliği nedeniyle birçok soruna neden olabilir. 

Yapılan klinik çalışmalarda acı kavun meyvesinden elde edilen sıvının uygun seyreltme ve dozlama ile baş ağrısı, postnazal akıntı, burun tıkanması gibi sinüzit belirtilerine karşı etkili olduğu görülmüştür.

Acı Kavun Meyvesinin Kullanım Şekli Nedir?

Acı kavun küçük miktarlarda (bir defada 5-6 mg) hap halinde müshil olarak kullanılır. Taze suyunun dâhilen kullanılması, karın ağrıları ile beliren zehirlenmeler yapar. Bu nedenle taze suyu dâhilen kullanılmamalıdır.

Kökleri kullanmak için:

15 g kuru kök, 1.5 litre suda 10 dakika kaynatılır, sıcak iken süzülür. Elde edilen sıvı kısım kaynatılarak yarıya indirilir. Müshil etki elde etmek için bu sudan günde 2-3 bardak içilir. Bu miktarın üzerindeki miktarlar tehlikelidir. Kanlı ishal ile beliren tehlikeli zehirlenmeler yapar.

Dikkat Edilmesi Gerekenler!

Acı kavunun tüm kısımları ve özellikle meyvesi çok toksiktir. Yüksek dozlarda alındığında şiddetli kusma, ishal, nörotoksisite, anüri, üremi, bazı durumlarda hemoroit ile kalp ve solunum yetmezliğine yol açmaktadır. Çok akut durumlarda solunum felcinden dolayı ölüm olasıdır. Dâhilen yüksek miktarlarda alındığında, özellikle kalın bağırsağı tahriş eder ve bunun sonucunda kanlı ishale neden olur. Acı kavunun suyu deride irritasyon, enflamasyon ve ödeme yol açabilir.

Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel ATASEVEN

Kaynakça

Baytop, T. (1984). Türkiyede bitkiler ile tedavi (geçmişte ve bugün) (No. 3255). İstanbul Üniversitesi.

Ekici, M., Satilmiş, A., Ay, Y. D., Dülger, B., & Yer, H. M. (1998). Ecballium elaterium (L.) meyvelerinin sinüzite karşi kullanimi. Ekoloji, 27, 24-25.

MEMİŞOGLU, M., & TOKER, G. (2001). Ecballium elaterium (L.) A. Rich. Bitkisinin Kimyasal Bileşimi.

Güllü, İ. B., & Necip, Ö. C. A. L. (2016). Tıbbi bir bitki olarak Ecballium elaterium (L.)’un tedavi alanlarının araştırılması. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(1), 49-57.