Kayışkıran Otu Nedir, Nerelerde Yetişir ve Türleri Nelerdir?
Kayışkıran otu (Ononis spinosa ) Fabaceae familyasına ait 30-60 cm yükseklikte, kuvvetli köklü, dikenli, pembe çiçekli, odunlu ve çok yıllık bir bitkidir. Yaprakları tek veya 3 yaprakçıklı; yaprakçıkları dişli kenarlıdır. Boş tarlalar, tarla kenarları, taşlık sırtlar ve bağlarda yetişir. Anadolu’da yaygın bir bitkidir.
Türkiyede iki alt türü bilinmektedir:
- Subsp. antiquorum (L.) Briq.-Meyvenin üzeri kabarcıklı.
- Subsp. /eiospermum (Boiss.) Sirj.-Meyvenin üzeri düzgün.
Bir ayrım yapılmaksızın, her iki alt türden elde edilen kökler, tedavi amacıyla kullanılmaktadır.
Kayışkıran Otunun Diğer Adı Nedir?
Kayışkıran otu Anadolu’da “kayık çiçeği”, Düzce ve Bolu’da “yandak-yantak” olarak bilinir.
Kayışkıran Otunun Faydaları Nelerdir?
Kayışkıran otu, geçmişten günümüze Anadolu’da idrar artırıcı ve taş düşürücü olarak kullanılan bir bitkidir. Haricen antiseptik ve yara iyileştirici etkilerinden dolayı egzama ve buna benzer deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
Zararsız ve etkili bir bitki olan kayışkıran otu, flavonoidler, fenolik asitler, uçucu yağ, spinonin glikozit, steroller, lektinler, tanenler ve mineraller gibi sağlığa yararlı gelecek maddeler içerir.
Ononis spinosa geleneksel olarak;
- Öksürük kesici,
- Rahatlatıcı,
- İdrar söktürücü,
- Su toplamada tedavi edici,
- İdrar yolu enfeksiyonlarında tedavi edici olarak;
- İltihapları gidermede,
- Romatizma tedavisinde,
- Haricen yara, egzama ve diğer cilt rahatsızlıklarının iyileştirilmesinde de kullanılmıştır.
Kayışkıran Otunun Kanıtlanan Etkileri
İdrar söktürücü etkili:
Yapılan çalışmalarda kayışkıran otunun iyi bir idrar söktürücü etkisi olduğu görülmüştür. Bu etkinin bitkinin yapısında bulunan uçucu yağ ve genistein maddesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Antimikrobiyal etkili:
Bilimsel çalışmalarda kayışkıran otu özlerinin patojen (hastalık oluşturan) bakterilere karşı koruyucu etki gösterdiği görülmüştür.
Ağrı kesici ve antiinflamatuar (iltihap giderici) etki:
Fareler üzerinde yapılan deneysel çalışmalarda kayışkıran otunun hem iltihap giderici hem de ağrı kesici etkisinin olduğu gözlemlenmiştir.
Antioksidan etkili:
Antioksidan maddeler kronik hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde önemli rol oynar. Özellikle günümüzde doğal antioksidana artan talep birçok bitkinin kullanımını yaygın hale getirmiştir. Kayışkıran otu kimyasında etkili antioksidan bileşikler barındırır. Yapılan deneylerde kayışkıran otunun antioksidan özelliği birçok deneyle ortaya konmuştur.
Deri hastalıklarında ve yaşlanmaya karşı etkili:
Kayışkıran otunun yüzdeki kırışıklıklar ve sarkmalara karşı etkili olup olmadığının ortaya konulmak istendiği bir çalışmada 30 kadın katılımcıya 8 hafta boyunca harici olarak kayışkıran bitkisi özü verilmiştir. Yüzdeki kırışıklık ve sarkmalar, bitki özlerinin kullanıldığı ilk günlerden itibaren belirgin bir şekilde azalmaya başlamıştır.
Antikanser etkili:
Kayışkıran bitkisinde bulunan biyoaktif izoflavonlar olan Formononetin bileşikleri, yumurtalık, meme, kolon, karaciğer, servikal, akciğer, mesane, mide, yemek borusu, nazofaringeal, adrenal medulla tümörü, multipl miyelom, osteosarkom ve gliomaya karşı antikanser etkiler göstermiştir. Ayıca birçok kanser türünde kanser hücrelerinin çoğalmasını engellemiştir.
Kayışkıran Otu Egzamaya İyi Gelir Mi?
Egzama, deriyi kurutan, kaşıntı ve kızarıklığa; kabuklanma ve kabarcıklara neden olan bir deri hastalığıdır. Kesin olarak neden oluştuğu bilinmez. Birden fazla sebebe bağlı gelişebileceği gibi birden fazla da çeşidi vardır.
Geleneksel tıp reçetelerinde kayışkıran bitkisi egzama ve diğer deri hastalıklarının tedavisinde yaygın olarak bulunur. Yapılan bilimsel çalışmalarda bu kullanımı destekler niteliktedir. Kayışkıran otundan elde edilen bileşikler arasında ononin ve sativanon-7-O glikozidin maddesi özellikle ciltte yaşlanmaya, sarkmaya ve kırışmaya neden olan hiyalüronidaz ve elastaz enzimlerini engellediği görülmüştür. Sonuçlara göre bu bileşikler sayesinde kayışkıran otu ekstraktı yara iyileştirmede, cilt sağlığını korumada ve egzamayı tedavi etmede etkilidir.
Kayışkıran Otu Kremi
Günümüzde kayışkıran otu kremi yaygın olarak bulunmamaktadır. Genellikle aktarlarda kayışkıran otunun kurutulmuş hali satılmaktadır.
Kayışkıran Otu Losyonu
Kayışkıran otunun losyonunu kuru bitkiyi temin ederek bir miktar suyun içerisine atıp kaynattıktan ve soğuttuktan sonra elde edebilirsiniz.
Kayışkıran Bitkisi Nasıl Kullanılır?
Kayışkıran bitkisi faydaları Anadolu halkınca deneyimlenmiş ve şu şekillerde kullanılmıştır:
- 1 litre suya 20-50 gram kuru bitki atılır ve kaynatılır. Dâhilen günde 2-3 bardak içilir.
- Yara iyi edici etki için bu kaynatılan bitki suyu ile yaralı yerler yıkanır ve bu suya batırılmış bir tülbent yara üzerine sarılır ve sık sık yenisi ile değiştirilir.
Hazırlayan: Uzman Diyetisyen Sibel Ataseven
KAYNAKÇA
- Baytop, T., Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi,Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul, 1999.
- Öz, B. E., İşcan, G. S., Akkol, E. K., Süntar, İ., & Acıkara, Ö. B. (2018). Isoflavonoids as wound healing agents from Ononidis Radix. Journal of Ethnopharmacology, 211, 384-393.
- Al-Snafi, A. E. (2020). The traditional uses, constituents and pharmacological effects of Ononis spinosa. IOSR Journal of Pharmacy, 10 (2), 53-59.
