Doğada yürüyüş yapmayı seviyor musunuz? Peki, bu yürüyüşler esnasında hiç mantarlarla karşılaştınız mı? Mantarlar meselesi epey mühim, aman dikkat!

Filmlerde, belgesellerde sıkça görmeye alışık olduğumuz bir yiyecek mantar. Hatta faydalarının konuşulmasından çok “zehirli” türleri ile konu edinilen bir besin türü. Doğada, ormanda yürüyüş yapan belki mahsur kalan karakterlerin açlığını gidermek için mantar bulup yediği, zehirlenmese bile yemeden evvel tereddüt edip zehirli olabileceğine dair diyalogların döndüğü sahnelere pek alışığız. Çünkü gerçekten mantarların zehirli türleri epey fazla ve onları ayırt edebilmek de bir o kadar güç.

Mantarlar insan sağlığına oldukça faydalı olmakla beraber ayırt edilmediği noktada zehirli türleri birçok büyük hastalığın önünü açmakta ve ölüme dahi sebep olabilmektedir. Şayet bu konuda tecrübeli yahut uzman değilseniz doğada bulduğunuz bir mantarı kesinlikle tüketmemeniz gerekir. Çünkü hangi mantarların zehirli olduğunu kestirebilmenin net bir yöntemi yok. Bu ancak laboratuvar testleri aracılığıyla netlik kazanabilir. 

Isı ve nemin olduğu ortamlarda üreyen ve yetişen mantarlar içerdikleri toksik maddeler nedeniyle insan sağlığına zarar verebilirler. Bu sebeple “zehirli mantarlar” olarak ifade edilir ve bilinirler. Dünyada ve ülkemizde mantar zehirlenmelerine sıkça rastlanılmakta ve ne yazık ki birçoğu ölüm ile sonuçlanmaktadır. Özellikle yetiştiği ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde bu tür haberlere daha sık rastlamak mümkündür. 

Zehirli Mantar Türleri/Çeşitleri (Türkiye’de Yetişenler)

• Ağulu mantar
• Sinek mantarı
• Amanita pantherina
• Yalancı dede mantarı
• Ölüm meleği mantarı
• Şeytan mantarı

Mantar Zehirlenmesi Belirtileri 

Mantarın türüne göre belirtilerin ortaya çıkış süresi ve şekli değişmektedir. Belirtilerin erken ortaya çıkması ilk 6 saat içinde gerçekleşir. Geç bulgular ise 6 saatten sonrasıdır. 

Zehirlenme belirtileri mantar tükettikten 2 saat sonra başlayabilir. Bu süreçteki belirtiler:

• Uykuya meyil
• Tansiyon düşüklüğü
• Sersemlik
• Bulanık görme
• Nabız artışı
• Bulantı ve kusma
• Yüz ve boyunda kızarıklık
• Ağızda gelişen metal tat
• Terleme 

Mantar tükettikten 6 saat sonra bulgular ortaya çıkabilir:

• Bulantı
• Kusma
• Nabız artışı
• Karın ağrısı
• Ateş
• İshal
• Karaciğer ve böbrek bozuklukları

 

• Sonuç koma ve ölüm gerçekleşebilir.

• Mantar tükettikten sonra şayet yukarıda listelenen ve daha başka bir belirti gelişirse en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalısınız. 

• Ulusal Zehir Danışma Merkezi’nden (UZEM) bilgi alabilirsiniz. UZEM’in numarası 114’tür.

 

Mantar Zehirlenmesinde İlk Yardım

Zehirlenme Hakkında Doktora Bildirilmesi Gerekenler

Mantar tüketen kişide belirtiler görüldüğü gibi ambulans çağırılmalıdır. Bu esnada 114 numaralı Ulusal Zehir Danışma Merkezinden de destek alınabilir. 

Zehirlenme anında hiçbir şekilde gıda takviyesi yapılmamalı ve ilaç kullanılmamalıdır. Halk arasında yoğurdun zehirlenmelere iyi geldiği yaygın bir şekilde bilinir ve uygulanır. Birçok zehir için de bu yöntem iyileştiricidir; yoğurt zehrin etkisini azaltabilir. Fakat yoğurt zehirli bir mantarın içindeki zararlı toksinleri yok etmez. Bu sebeple hasta hekime ulaşana kadar başka hiçbir sıvı/katı gıda tüketmemelidir. Hekim, hastanın tedavisi için gerekli işlemleri yapacaktır.

Hasta hekime ulaşana kadar evde yapılması gerekenler:

• • Sakinliği korumalı ve hastayı sakinleştirmelisiniz.

• Asla kusturmamalısınız.

• Asla sıvı/katı gıdalar vermemelisiniz.
• Hasta baygın bir şekilde kusuyorsa kusmuğun ciğere kaçmaması için pozisyon aldırmalısınız. 

Belirtiler oluştuktan ve en yakın uzman hekime başvurduktan sonra tedavinin sağlıklı olabilmesi için hekiminizle bazı mühim bilgiler paylaşmanız gerekmektedir. Bulguların ortaya çıkışı, ortaya çıkış süresi başta olmak üzere süreç hakkındaki bilgilerin tedavi edecek hekime aktarılması büyük önem taşımaktadır. Hekimin soracağı ve cevabı mühim olan soruların başlıcaları şunlardır:

1. Kaç tür mantar yendi?
2. Semptomlar mantar yendikten kaç saat sonra ortaya çıktı?
3. Semptomlar nelerdir? Özellikle ilk belirtiler ne oldu?
4. Mantarı yiyen herkes hastalandı mı? Mantar yemeyip hastalanan var mı? 
5. Mantarın toplandığı ve saklandığı koşullar nedir? 
6. Mantar çiğ mi yoksa pişirilerek mi yendi? 
7. Mantar kaç öğünde yenildi? 
8. Son 72 saat içerisinde alkol alındı mı?

Özellikle mantar türünün tespiti bu noktada çok önemlidir. Zira zehirli mantarlar belli gruplara ayrılırlar ve sendromları birbirlerinden farklıdır. Her grup için birbirinden farklı tedavi yöntemi uygulanmalıdır. Hangi mantar türünün yendiğinin teşhis edilmesi tedavide büyük role sahiptir.

Mantar Zehirlenmesinde / Zehirli Mantarlarda Çok Bilinen Yanlışlar

Mantarlar yenebilen ve yenilemeyen olarak birbirlerinden ayrılırlar. Yenilemeyen mantarların tamamı zehirli değildir fakat kokuları, tatları ve sert kabukları sebebiyle yenemezler. 

Hangi mantarın yenilebilir olduğu ancak uzman kimseler tarafından laboratuvar ortamında bilinebilir. Çünkü mantarların zehirli mi zehirsiz mi olduğunu tespit etmek güçtür. Renginden, kokusundan ve benzeri özelliklerinden dolayı ayrışsalar da istisnaların çokluğu mantarın sağlıklı olanını belirlemekte tereddüte düşürmektedir. 

Yenebilen ve zehirli mantarları birbirinden ayırmak adına bilinen ve yaygınlaşan bazı yöntemler vardır. Fakat bu inanışların bilimsel bir geçerliliği yoktur. Zehirli mantarlar ciddi hastalıklara hatta ölümlere yol açabilir. Bu sebeple herkes tarafından bilinen yanlış inanışları dikkate almamak gerekir. Uzman olmadığınız takdirde kendi kendinize doğada bulduğunuz mantarları kesinlikle tüketmemelisiniz.

Zehirli ve Yenen Mantarlar Hakkındaki Yanlış İnanışlar 

1. Mantar kaynatılırken içine madeni para veya gümüş kaşık atılır ve kararırsa mantarın zehirli olacağına dair inanış yanlıştır. Mantarın zehirli olup olmadığının bu yöntemle bulunması mümkün değildir.
2. Tadı ve kokusu güzel olan zehirli mantarlar vardır. Bu sebeple “yalnızca tadı ve kokusu kötü olan mantarlar zehirlidir” kanısı yanlıştır. 
3. Tuzlu veya sirkeli suda kaynatmak mantarın zehirliliğini ortadan kaldırmaz. Bazı zehirler ısıya dayanıklıdır ve pişirmekle, kaynatmakla zehir özelliğini kaybetmez.
4. Çayırlarda ve ağaç üzerinde yetişen mantarların zehirsiz olduğu bilgisi yanlıştır. 
5. Mantarı yoğurt ile birlikte veya ayran içinde bekletip yemek zehirlenmeyi önlemez.
6. Zehirli ve yenen mantarlar aynı toprakta yan yana yetişebilirler. Topraklarının ayrı olması yenilebilme özelliklerini değiştirmez. 
7. Salyangozlar zehirli mantarları yiyebilir. Böcekler de aynı şekilde. Onların yemediği mantarların zehirli olduğu bilgisi yanlıştır. Salyangoz ve böceklerin metabolizmaları insanlardan farklıdır. Zehirli bir mantarla da beslenebilirler. 
8. Mantara zehrini yılanlar vermez. 
9. Kurutulmuş mantarlar da zehirli olabilir.
10. Mantarlar arasında, koparılınca iç kısmı mavileşenlerin zehirli olduğuna; şapkasından bir parça koparıldığında iç kısmının rengi değişmeyenlerin zehirsiz olduğuna dair inanış yanlıştır. 

 

Hazırlayan: İçerik Editörü Erva AYDIN

KAYNAKÇA

1. Akata I. (2013). Mantarlar “Asıl Sistemin Koruyucuları”. Yeşil Atlas Dergisi, 25: 30-39. 
2. Anonymous, (2007). Mantar Zehirlenmesi. Sağlık Bakanlığı Birinci Basamağa Yönelik Zehirlenmeler Tanı ve Tedavi Rehberleri-2007. SB, RSHMB, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Bakanlık Yayın Numarası: 712. 
3. Ergin N. A. (2000). Mantar Zehirlenmeleri ve Tedavide Genel Yaklaşım. Türk Hij. Den. Biyol. Derg., 57(2): 109-118. 
4. Mat A. (2000). Türkiye’de Mantar Zehirlenmeleri ve Zehirli Mantarlar. Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti., İstanbul, 147-217.